مهدی صنعتجو
اشاره:
داستان اسباببازی، برای بسیاری از افراد با گرافیککامپیوتری و استفاده از قدرت پردازشی کامپیوترها برای ساخت شخصیتها، جلوههای بصری، نورپردازیها و سروشکل دادن به اتفاقات پیدرپی داستان مترادف است. اما در این مقاله از زاویهای به نسبت متفاوت به انیمیشن داستان اسباببازی3 خواهیم پرداخت.
داستان اسباببازی، برای بسیاری از افراد با گرافیککامپیوتری و استفاده از قدرت پردازشی کامپیوترها برای ساخت شخصیتها، جلوههای بصری، نورپردازیها و سروشکل دادن به اتفاقات پیدرپی داستان مترادف است. اما در این مقاله از زاویهای به نسبت متفاوت به انیمیشن داستان اسباببازی3 خواهیم پرداخت. موردی را که از نظر خواهیم گذراند، به رغم اهمیت بالایی که دارد، به طور معمول در سایه رنگ و لعاب جلوههای بصری و گرافیک کامپیوتری گم میشود. در این نوشته بهجای پرداختن به جلوههای بصری، شبیهسازی و نورپردازی و مواردی از این قبیل که در داستان اسباببازی 3 به وفور یافت میشود، به «صدای داستان اسباببازی» میپردازیم. داستان اسباببازی 3 علاوه بر همه ویژگیهای ریز و درشتی که دارد، صاحب یک ویژگی اساسی دیگر هم هست: این انیمیشن نخستین فیلمی است که از فناوری صدای فراگیر 7,1 کانالی در سالن سینما استفاده کرده است. فناوری که سبب میشود تصور بُعد، از جنس دیگری برای مخاطب حاضر در سینما فراهم شود. شما خود را نه از نظر بصری، بلکه از نظر شنیداری هم در قلب ماجراها مییابید. به این ترتیب، تجربه سهبعدی در سالنهای سینما به مرحله جدیدی وارد شده و تکامل آن هرچه بیشتر احساس میشود.
نشریه Entertainment Weekly در شماره ژانویه خود، در فهرستی به پنج فیلمی که هالیوود را تغییر دادند، اشاره کرده است که در میان آنها قسمت نخست داستان اسباببازی (1995) نیز به چشم میخورد. توصیف این نشریه جالب است: «نخستین فیلم بلند پیکسار، جادوی بالقوه تصویرسازی کامپیوتری (CGI) را با چنان درخشندگی به نمایش گذاشت که هنوز انعکاس نور آن تا به امروز برای ما نمایان است و در این انفجار انرژی به اتفاق حقیقتی ابدی را دیدیم: فناوری مهم است؛ اما داستان از آن مهمتر است.»
نگاهی به کارنامه پیکسار نشان میدهد، پیکسار ارزش فناوری را دریافته، اما این باعث نشده که قصه را فدای فناوری کند. قسمت سوم داستان اسباببازی از جهات مختلفی حائز اهمیت است: صاحب اسباب بازیها بزرگ شده، دیگر به آنها نیازی ندارد و همین امر اسباببازیها را دچار یک دردسر اساسی میکند. این قسمت، تلاش یک مشت اسباببازی را برای رهانیدن خود از مخمصه نشان میدهد؛ البته با راهکارهای عروسکی، نه راهحلهای انسانی. پایان داستان هم برای بسیاری از بینندهها کمی غافلگیرکننده است: روبهرو شدن با یک واقعیت به نسبت دردناک به رغم همه تلاشها!
سازندگان تأکید دارند که در ساخت این قسمت تا جای ممکن سعیکردهاند که دنیا را از دید عروسکها به مخاطب نشان دهند و در این راه موفق هم بودهاند. در این انیمیشن همه چیز در خدمت قصهگویی است: رنگبندیهای هوشمندانه و نورپردازیهای استادانه و شبیهسازیهای واقعگرایانه از یک سو و نقطه دیدهای جابهجا شده و داستان و موسیقی و گرافیک بهدقت پرداخت شده از سوی دیگر، این انیمیشن را شایسته تعریف و تمجید میکند. هر یک از این موارد به تنهایی آنقدر جذابیت هنری و تکنیکی و عاطفی دارد که ساعتها بتوان درباره تک تک آنها جستوجو و پرس وجو کرد و آموخت و لذت برد. طبق روال فیلمهای گذشته پیکسار، داستان سوم اسباببازیها هم توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرد و نقدهای مثبتی را به دنبال داشت. اکنون که این مطلب نوشته میشود، داستان اسباببازی 3 جایزه گلدن گلاب را برای بهترین انیمیشن سال دریافت کرده است و شانس زیادی برای درخشیدن در اسکار دارد. از جنبههای زیادی میتوان به داستان اسباببازی و بهویژه قسمت سوم آن نگریست. البته، این نخستینباری نیست که در شبکه به این انیمیشن میپردازیم (درشماره 113 ماهنامه شبکه نیز به این مجموعه انیمیشن پرداختهایم)، اما خالی از لطف نیست که به بهانه این انیمیشن، در اینجا به جنبه کمتر مورد توجه قرار گرفته فیلمهای امروزی هم بپردازیم: جلوههای صوتی. آنچه که داستان اسباببازی 3 را از این جنبه برای ما مهم میسازد، استفاده از کانالهای اضافی Surround برای نخستین بار در سالنهای سینما است. چیزی که قدرت قصهگویی سازندگان داستان اسباببازی را دو چندان کرده است.
ورود صدای 7,1 کانالی به سالن سینما
Toy Story 3 نخستین فیلمی است که از فناوری Dolby Surround 7.1 در سالنهای سینما استفاده کرده است؛ فناوری جذابی که بهواسطه افزوده شدن دو کانال صوتی پشتی به پیکربندی مرسوم 5,1 ارائه افکتهای صوتی واقعگرایانهتر را امکانپذیر میسازد. افکتهایی که به خوبی با جلوههای بصری در هم میآمیزند و مخاطب را با تجربهای جدید مواجه میسازند. پیش از این، در سالنهای سینما از پیکربندی 5,1 کانالی استفاده میشده است که در آن کانالها به چپ، مرکز، راست، جلوههای فرکانس پایین (LFE)، Surround چپ و Surround راست محدود بود (شکل 1). همچنین برخی سالنهای سینما هم از Dolby Digital Surround EX استفاده میکردند. در پیکربندی EX، یک کانال بهطورمجزا به Surround پشتی اختصاص مییابد (شکل 2).
شکل 1
شکل 2
سیستمجدید 7,1، نخستین ارتقا در سیستم صوتی سالنهای سینما است که از زمان عرضه Dolby Digital Surround EX ( که به اکران Star Wars در سال 1999 مربوط است ) تاکنون ارائه شده است. این فناوری، کانالهای صوتی در عقب سالن (در فرمت EX) را تقسیم میکند و چهار ناحیه Surround-Sound مجزا را فراهم میکند که هر یک میتواند بهطور مستقل و آزادانه استفاده شوند.
داستانگویی و صدای فراگیر
پاولسیچوکی (Paul Cichocki) سرپرست مراحل پسا تولید (Post-Production) پیکسار میگوید: «ما همواره در تلاش هستیم تا تجربه بهتری را برای مخاطب فراهم کنیم.» وی یکی از اهداف را، یافتن حوزههای به نسبت بکری میداند که با توسعه آنها میتوان تجربه بهتری را برای مخاطب فراهم کرد. بر این اساس وی به فناوری صوتی اشاره میکند و میگوید: «طی ده تا دوازده سال اخیر هنوز صدا تغییرات زیادی نکرده است. بنابراین، ما به این حوزه توجه کردیم و دریافتیم که Dolby Surround 7.1 گزینه مناسبی است.» او اشاره میکند، در ازای صرف هزینه اندک، این فناوری قابلیتهای زیادی را عرضه میکند. اما این کانالهای صوتی اضافی چه چیزی را به داستان اسباببازی 3 اضافه میکند؟ سیچوکی بیان میکند: «در این انیمیشن فرصتهایی برای خلاقیت وجود داشت که کارگردان و تهیه کننده احساس میکردند در صورت استفاده از 7,1 این فرصتها واقعاً به بار مینشیند.
داستان اسباببازی 3 بسیار شلوغ است. شخصیتهای زیادی وجود دارند و در تمام مدت صداهای زیادی شنیده میشود. 7,1 به ما این توانایی را داد که صداها را در مکانهای درست قرار دهیم و این بهما کمک کرد جنبه قصهگویی را حفظ کرده و هدف گیریهای صوتی اضافی را به تصاویر بیافزاییم.» به اعتقاد وی پیکربندی صوتی فعلی که در بیشتر سالنهای سینما بهصورت 5,1 است، قادر نیست صدا را با دقت کافی به بخشهای خاصی از سالن برساند و بر همین اساس، مخاطب حس حضور در صحنههای فیلم را باور نمیکند. وی میگوید: «ما واقعاً میخواستیم که صدا را به سطح دیگری ببریم؛ اما در 1/5 کار زیادی نمیتوانستیم انجام دهیم. اگر میتوانستیم صدا را در مکان درست قرار دهیم، این به مغز بیینده کمک میکرد که مکان درست را دریابد.» به همین دلیل پیکسار، Dolby Laboratories Inc را ترغیب کرد تا نسخه جدیدی از سیستم صوتی خود را بهمنظور استفاده در سالنهای سینما توسعه دهد. نتیجه کار ارائه استاندارد Dolby Surround 7.1 بود که اجازه میدهد صداهای فیلم از هفت بلندگو به اضافه یک Subwoofer به گوش مخاطبان برسد. البته، ارائه چنین روشی فقط برای پیکسار سودمند نبود، بلکه به Dolby هم اجازه میدهد تا با پیشرفتهای سینما همگام شود و در سود موجود شریک شود. به زودی تعدادی از فیلمهای اخیر پیکسار در قالب جدید و سه بعدی عرضه میشود . سیچوکی زمانیکه روی تعدادی از این فیلمها کار میکرد با محدودیتهای 5,1 مواجه شده بود. بهعنوان مثال، در صحنهای از داستان اسباببازی 2 (که در سال 1999 عرضه شد و استودیو میخواهد آنرا بهطور سهبعدی عرضه کند)، شخصیتها با تودهای از توپ برخورد میکنند که به اطرافشان میریزد. به عقیده سیچوکی صدای استفاده شده در این صحنه در فیلم اصلی به حد کافی با اکشن روی پرده مطابقت نداشت. این بخش از جمله مواردی است که برای عرضه سهبعدی تغییر داده شده است: «حالا آنها از همه بلندگوها به داخل فضای سالن سینما میریزند؛ این باران صدا است، که در هر جهت در اطراف شما میریزد.»
مرور دالبی: یک پیش زمینه
سیستم صدای Dolby Surround 7.1 همانطور که از نامش پیدا است، دو ناحیه Surround پشتی (Back Surround zones) را به پیکربندی 5.1 و Surround-EX اضافه میکند و درمجموع هشت کانال را پوشش میدهد. بر این اساس، علاوه بر کانالهای چپ، مرکز، راست، جلوههای فرکانس پایین، Surround چپ و Surround راست که در نسخههای پیشین وجود داشته است، در فرمت جدید Back Surround Left و Back Surround Right هم اضافه شدهاند. در نتیجه چهار ناحیه Surround را برای هماهنگی بهتر کانالهای صوتی در محیط یک سالن سینما در اختیار قرار میدهد. با افزوده شدن این دو کانال Surround به کانالهای Surround سنتی، متخصصان در قرار دادن صداها در فضا آزادی عمل بیشتری بهدست میآورند و به قابلیت کنترل جهت صدا در فضای 360 درجهای افزوده میشود و بهراحتی میتوان صداها را در مکانها و زمانهای مناسب طوری قرار داد که مخاطب در سالن سینما، صدا را بهطور 360 درجهای و واقعگرایانهتر بشنود. لازم به یادآوری است که در Surround EX اساساً هنگام میکس صداها، اطلاعات کانال Surround پشتی در Surround چپ و راست کدگزاری میشود که در زمان پخش باید کدگشایی شده و در کانال Surround پشتی قرار گیرد.
اما بهدلیل اینکه در Dolby Surround 7.1 کانالهای مجزا برای پشت در نظر گرفته شده است، بر بعد فضایی ترکهای صوتی اضافه میشود و وضوح صوتی افزایش مییابد و این سبب میشود که صدا بهطور مؤثرتری با تصویر فیلم تطبیق یابد. طبق اعلام آزمایشگاههای دالبی واستودیو والت دیزنی، هم نسخه دو بعدی و هم نسخه سه بعدی Toy Story 3 در فرمت Dolby Surround 7.1 عرضه خواهد شد.
نیاز به کانالهای بیشتر
با اینکه استفاده از Dolby Surround 7.1 آزادی عمل بیشتری به سازندهها میدهد، اما آنها بیش از این انتظار دارند. سیچوکی میگوید: «ما همیشه در حالت 7,1 کار میکنیم و در نهایت چنین ترکیبی بهطور سنتی به 5.1EX تبدیل میشود. در طول مرحله پساتولید تعداد کانالها تقریباً به بینهایت و فراتر از آن میرود، حال آنکه نتیجه نهایی باید از شش یا هشت کانال استفاده کند.» او این مورد را یک محدودیت برای صداگذاری مؤثر میداند. وی بیشتر توضیح میدهد: «ترکیب صداها و موسیقی و افزودن جلوهها و دیالوگها سبب شد تا سیصد کانال متمایز ایجاد شود؛ اما مجبور بودیم، آنها را با هم ترکیب کنیم تا به هشت کانال برسیم.» بر همین اساس او در اختیار داشتن تعداد کانالهایی بیشتر از آنچه اکنون 7,1 ارائه میدهد را بسیار کارگشا میداند. با اینکه لحظاتی در داستان اسباببازی 3 وجود دارد که فرمت 7,1 بهخوبی بیننده را درگیر میکند، اما سازندگان تأکید دارند که سعی آنها این بوده است که در استفاده از این قابلیت طوری عمل کنند که حواس مخاطب پرت نشده و توجه وی را جلب نکنند؛ سیچوکی در اظهار نظری بیان میکند: «این ابزار دیگری است برای اینکه داستان خود را بهتر بیان کنیم.» در اختیار داشتن اندازه بسیار بیشتر، تفکیک بهتر صداها از هم و هدف گیری دقیق صداها به سوی بیننده از جمله مزایای 7,1 است.
برپایی Dolby Surround 7.1
افزودن ویدیوی دیجیتال و سایر امکانات جانبی به سالنهای سینما، سبب شده که در سال گذشته میلادی، بهای بلیت سینماهای ایالاتمتحده بهطور متوسط حدود هشت دلار افزایش یابد که نسبت به سال 2009 یک افزایش هفت درصدی را نشان میدهد. برپایی و بهکارگیری Dolby Surround 7.1 هزینه زیادی را متوجه سالنها نمیکند. آزمایشگاههای دالبی در نظر دارد برای فراهم کردن امکان پخش 7,1 در سالنها، قابلیتهای پخش 7,1 را به خط پردازشگرهای صوتی سینمای دیجیتال خود اضافه کند. آنچه اکنون باید به سالنها اضافه شود به تجهیزات فعلی آنها بستگی دارد.
اگر سالنی در حال حاضر از پردازشگرهای Dolby CP650 یا CP750 و یک سیستم سینمای دیجیتال با قابلیت سهبعدی بهره میبرد و برای استفاده از فرمت Surround-EX پیکربندی شده است تنها کاری که برای بهرهگیری از فرمت جدید 1/7 باید انجام دهد، یک بهروزرسانی نرمافزاری است که این ارتقای نرمافزاری برای پردازشگرهای CP750 رایگان است. در صورتیکه سالنی به چنین سیستمی مجهز نباشد، باید در ابتدا کانالهای Surround پشتی را پیکربندی کند که به یک آمپلی فایر اضافی هم نیاز دارد. هزینه اینکار بهطور متوسط حدود هفتصد دلار خواهد بود. بسته به اینکه پیش از این از چه سیستمی در سالن استفاده میشده است (Surround-EX یا 5,1) لازم است برای تنظیم سطوح صدا اقداماتی انجام شود.
تقویت دیدن با شنیدن
جلوههای بصری و فضاسازیها گرافیکی هر چقدر هم بینقص باشند، فقط با همراهی صداهای مناسب و بهجا است که تأثیر خوبی روی مخاطب میگذارند. صداسازیها و ترکیب استادانه صداها هم تنها در صورتی موفق میشوند بیننده را درگیر کنند که از دریچه فناوری مناسب به گوش برسند. فراگیر شدن فناوری و تصویرسازیهای سهبعدی در سینما، لزوم وجود سیستمهای صوتی مناسب را نیز آشکار میسازد. لزوم استفاده از Dolby Surround 7.1 بهطور گستردهای به توسعه چشمگیر فیلمهای استریوسکوپی سهبعدی در سالهای اخیر مربوط است. توانایی ساخت و ترکیب صدا با عناصر بصری سهبعدی به سازندگان محتوا اجازه میدهد که مخاطب را بیشتر به درون فیلم برده و نماهای باورپذیرتری را ارائه دهند. در این حالت حتی بدون دیدن یک صحنه و فقط با رساندن صداهای مناسب به گوش بیننده، میتوان فضاهای مورد نظر را القا کرد. همکاری آزمایشگاههای دالبی با دیزنی/ پیکسار و استفاده از Toy Story 3برای بازاریابی و علاقهمندکردن همه به فرمت جدید به امریکا محدود نیست و در چندین کشور، نسخههای مجهز به سیستم 7,1 کانالی عرضه شده است. ارائه Dolby Surround 7.1 در نمایشگاههای امریکا و حتی اروپا نشان از این دارد که عزم راسخی وجود دارد تا هر طور شده مخاطبان سینما حفظ شوند و بر تعدادشان افزوده شود. به طور یقین سیستم 7,1 کانالی میتواند به تقویت آنچه دیده میشود و آنچه عناصر سه بعدی انجام میدهند، کمک کند. استودیوها هم از وجود چنین فرصتی نهایت استفاده را خواهند برد. اکنون تصویر از آن حالت تخت خود بیرون آمده و تجربه دیدن فیلم بهراستی ارتقا یافته است. حالا زمان آن رسیده که صدا هم از حالت غیر واقعی خود بیشتر بیرون بیاید و سینماروها بیشتر در دریای صدا غوطهور شوند. اکنون و با کمک سیستم جدید دالبی، مخاطب در مرکز یک اتفاق صوتی عظیم قرار دارد؛ محیطی که بهخوبی صداهایی را که بهطور باورپذیری منطبق بر تصاویر هستند، میشنود و آنها را در اطراف خود حس میکند؛ میترسد و خوشحال میشود. روز به روز ابزارهای بیشتر و کارآمدتری برای قصهگویی عرضه میشود که باید از آنها استفاده کرد.
منابع:
- Dolby Laboratories
- www.bloomberg.com
- www.filmjournal.com